همه ما بارها و بارها در مورد مسئله دختران فراری یا خیابانی در روزنامه‌ها، مجلات و فضای مجازی و یا از قول مسئولان سازمان‌هایی مانند سازمان بهزیستی، مطالبی خوانده و شنیده‌ایم.متأسفانه شاهدیم که تعداد دختران فراری رو به افزایش است و میانگین سنی آن‌ها نیز هر روز پایین‌تر می‌آید.
محیط نامساعد و تشنج آفرین خانواده، طلاق و اعتیاد والدین، ارتباط با دوستان ناباب، روابط کنترل نشده خانواده‌ها با یکدیگر، اختلاف والدین و فرزندان، کنترل و سخت‌گیری افراطی و غیرمنطقی والدین، مشکلات حاد اقتصادی، احساس ناامنی در خانه، اختلالات شخصیت و روابط عاشقانه، ترس از رسوایی پس از تجاوز جنسی، مخالفت والدین با ازدواج دختران با شخص مورد نظر یا آزار ناپدری و یا نامادری و بسیاری دلایل دیگر را می‌توان از عوامل زمینه‌ساز فرار دختران از خانه برشمرد.
باید توجه داشت که این خطر فقط خانواده‌های طبقات پایین و فقیر جامعه را تهدید نمی‌کند، بلکه بنابر پژوهش‌های انجام شده، درصد قابل توجهی از دختران فراری متعلق به خانواده‌های مرفه و متوسط به بالا هستند.
دختران فراری معمولأ در گروه سنی ۱۴ تا ۲۵ سال قرار دارند و موقعیت سنی این افراد بیانگر میزان آسیب‌پذیری، احتمال بزهکاری، بزه‌دیدگی و یا قربانی شدن در برابر سوء استفاده‌های جنسی مختلف است. با توجه به پیامدهای سوء فرار دختران از خانه، این موضوع به عنوان یکی از آسیب‌های خانوادگی و اجتماعی جامعه و در واقع زیر پا گذاشتن مقررات خانوادگی و هنجارهای اجتماعی شناخته می‌شود، آسیبی که می‌تواند بهداشت روانی فرد و جامعه را تحت تاثیر قرار دهد که این موضوع، اهمیت مداخله سریع همه جانبه خانواده و مسئولان ذیربط را آشکار می‌کند.
جواد نجفی چالشتری، معاون اجتماعی اداره کل بهزیستی چهارمحال و بختیاری، در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا - منطقه چهارمحال و بختیاری - اظهار کرد: پرداختن به امور دختران فراری یکی از فعالیت‌‌های تعریف شده در حوزه کاری دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی و اورژانس اجتماعی بهزیستی است که در کنار دیگر وظایف از جمله همسرآزاری، معلول‌آزاری، اختلافات زناشویی و ... به آن می‌پردازد.
وی با اشاره به ساز و کار و پروتکل تعریف شده در سازمان بهزیستی برای دختران فراری، تصریح کرد: این دختران از طریق مراجع انتظامی و یا به شکل خوداظهاری مورد شناسایی و هر کدام با نیازسنجی و بر اساس مشکلات و علت فرار، تحت حمایت قرار می‌گیرند.
اقدامات بهزیستی برای دختران فراریِ شناسایی شده
معاون امور اجتماعی اداره کل بهزیستی استان ادامه داد: مددکاران بهزیستی پس از شناسایی جامعه هدف، اقدامات تخصصی را در خصوص دختران فراری آغاز می‌کنند که شامل خدمات تخصصی روانشناختی، مددکاری پزشکی، مشاوره، اقدامات حقوقی و ... است.
نجفی به برنامه‌ریزی و جلسات تیمی مددکاران و کارشناسان برای ساماندهی امور جامعه هدف اشاره و بیان کرد: در این جلسات، بازدید از منزل خانواده‌های دختران فراری، مصاحبه با والدین و بستگان آنان و علل فرار مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد و بر اساس دلایل موجود، تصمیمات لازم اتخاذ می‌شود.
وی به لزوم آگاهی‌بخشی خانواده‌ها در این خصوص اشاره و تأکید کرد: کارشناسان در طول انجام فرایند مددکاری برای جامعه هدف، آگاهی‌رسانی لازم را به خانواده‌های آسیب‌دیده انجام می‌دهند و بستر مطلوبی برای حضور مجدد دختران در خانواده فراهم می‌کنند.
نجفی با بیان اینکه ماهیت سازمان بهزیستی ماهیتی بین‌بخشی است، اضافه کرد: تمام مراحل مبارزه سازمان بهزیستی با آسیب‌های اجتماعی موجود از جمله مسئله دختران فراری، بدون همکاری با نهادها و مراجع مختلف امکان‌پذیر نیست.
وی خاطرنشان کرد: طرح ایجاد مراکز موقت برای دختران فراری با همکاری مراجع قضایی و انتظامی اجرا می‌شود ضمن اینکه برای ساماندهی این افراد همواره تعاملات سازنده‌ای با مراکز و کارشناسان روانشناسی، دینی و حقوقی وجود دارد.
در ادامه مژده ارشادی مدرس و روانشناس بالینی در دانشگاه شهرکرد با اشاره به اینکه «فرار از خانه» یا «ترک خانه» از سوی دختران باید در دو مقوله مورد بررسی قرار گیرد، اظهار کرد: پدیده دختران فراری می‌تواند در دو مبحث آسیب‌شناسی و راه‌های جلوگیری از بروز و گسترش اقدام به فرار از سوی دختران، مورد بررسی قرار گیرد.
وی با بیان اینکه در عرف جامعه فرار دختر از خانه یک داغ و ننگ اجتماعی و فرهنگی محسوب می‌شود، تصریح کرد: وقوع این مسئله خود بسیار چالش‌برانگیز و بحرانی است و تمام مسائل مربوط به آسیب‌شناسی و ریشه‌یابی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
عضو سازمان نظام مشاوره و روانشناسی ایران با تأکید بر فردی بودن نفسِ عمل فرار، اضافه کرد: این عمل یک تصمیم شخصی است اما تمام نهادها و نظام‌های آموزشی، نظارتی، اجتماعی، حفاظتی و خانواده را زیر سؤال می‌برد چرا که می‌تواند نمودی از فشار، تنش و عدم امنیت روانی افراد به ویژه نوجوانان و جوانان در خانواده و جامعه باشد.
فرایند فرار دختران از خانه
ارشادی با اشاره به فرایندی که منجر به فرار از خانه می‌شود، یادآوری کرد: محدودیت‌ها، قید و بندها و گاه حتی ترس از مورد قضاوت واقع شدن در خانواده اجازه بالندگی را از فرزند سلب کرده او را به سمت فرار از خانه سوق می‌دهد که گاه مشاورانی نیز او را در اتخاذ این تصمیم یاری می‌کنند.
وی با بیان اینکه در گذار از سنت به مدرنیته، بروز چنین چالش‌هایی ناشی از عدم آگاهی به اصول سنت و مدرنیته است، گفت: در این دوران آگاهی کافی از این دو مقوله باعث می‌شود که مقلد و مبلغ آداب و اصولی باشیم که در چارچوب دینی، عرفی و اجتماعی نمی‌گنجد به عنوان مثال، قائل بودن استقلال عمل برای دختر و پسر و تعریف حد و حدود این استقلال همواره محل بحث است.
فرار از خانه با انگیزه راحت شدن
عضو انجمن روانشناسی بالینی کودک و نوجوان ایران در همین خصوص ادامه داد: دختر در بطن دنیای مدرن و انبوهِ مظاهر مدرنیته گاه با حرف‌هایی علیه خود مواجه می‌شود که محدودکننده هستند و به زعمِ او امنیت و آزادی‌اش را به چالش می‌کشانند که در اینجا چاره‌ای جز سرکشی و طغیان نمی‌بیند تا از این وضعیت «راحت» شود.
ارشادی مصداق «راحت» شدن را در عملی مانند خودکشی نیز یادآور شد و افزود: در این بحران فردی و اجتماعی نیز فرد تحت تأثیر تنش‌ها به این نتیجه می‌رسد که بدتر از این وضعیت را نمی‌تواند متصور شود بنابراین بهترین اقدام جهت خلاصی از این مخمصه را در از بین بردن خود می‌بیند.
وی با اشاره به آمار و پژوهش‌های موجود، یادآوری کرد: حدود 90 درصد دخترانی که از خانه فرار می‌کنند پشیمان می‌شوند اما متأسفانه در غالبِ موارد، این افراد دیگر جایگاهی در خانواد ندارند و با برخورد خشن و گاه بسیار سرد خانواده مواجه می‌شوند که مشکلات فراوانی بر مشکلات قبلی‌شان می‌افزاید.
کارشناس ارشد مشاوره در دانشگاه شهرکرد با اشاره به آسیب‌های فرار دختر از خانه، گفت: طبق آمار متأسفانه این افراد در 24 ساعت اول فرار دچار انواع بزه‌ها و آسیب‌های اجتماعی می‌شوند و این نکته حاشیه امن را از خانوده‌ها سلب می‌کند چراکه دخترشان در جامعه‌ای زندگی می‌کند که اگر 24 ساعت از همراهی خانواده دور شود، آسیب می‌بیند.
ریشه‌های فرار از خانه
ارشادی با برشمردن ریشه‌های فرار از خانه، گفت: این پدیده دلایل روانشناختی فراوانی دارد که نه تنها در وجود بسیاری از دختران بلکه در بسیاری دیگر از افراد جامعه وجود دارد که از جمله می‌توان به عدم اعتماد به نفس، عدم توانایی و مهارت در کنترل استرس، عدم مهارت در شناسایی مسئله و به دنبال آن اتخاذ راهکار مناسب و بالاخره، عدم وجود ارتباط مؤثر و مثبت میان اعضای خانواده اشاره کرد.
راهکارهای پیشگیری فرار دختران از خانه
عضو رسمی ICEEFT کانادا با بیان راهکارهایی در این خصوص، تصریح کرد: غالب راهکارها برای جلوگیری از بروز این پدیده در بستر خانواده شکل می‌گیرد که از جمله می‌توان به رفتار صحیح والدین در قبال فرزند اشاره کرد که دوست داشتن و پذیرش فرزندشان باید نامشروط و نامحدود باشد.
ارشادی حمایت همه جانبه والدین را نیاز ضروری فرزند خواند و اضافه کرد: اگر پدر و مادر خیال فرزند را از بابت اینکه او را در صورت انجام هر اشتباهی دوست دارند و همراهی‌شان را از او دریغ نمی‌کنند، حاشیه امن روانی برای او در خانواده ایجاد می‌شود و او را از مرتکب شدن اعمالی مانند فرار که نوعی طغیان و اعتراض است، باز می‌دارد.
عضو انجمن خانواده درمانی ایران در ادامه یادآور شد: بسیاری از والدین به دلیل عدم آگاهی از رفتار صحیح با کودک در قبال او سعه صدر لازم را ندارند و به محض دیدن یک خطا از فرزند، او را مزاحم، دست و پاگیر و مایه دردسر می‌دانند و تعارضات میان والدین و فرزند ایجاد می‌شود.
وی به اهمیت گفت‌وگو میان والدین با فرزند اشاره و تأکید کرد: یکی از عوامل مهم ایجاد چالش در ارتباط والدین با فرزند، عدم توانایی آنان در ایجاد ارتباط است و در خانواده‌های دیکتاتورمسلک شاهد بروز کودکان دست و پا چلفتی و یاغی هستیم چراکه نوجوان و جوان هیجان‌خواه و گاهاَ بدون مسئولیت است و با احساس فشار و محدودیت، در صدد رهایی بر می‌آید.
ارشادی به مصداق اجبار و فشار به فرزند در انجام اعمال دینی اشاره و یادآوری کرد: اجبار کردن نوجوان و جوان به انجام امور دینی بدون واقف ساختن او به فلسفه و علل این اعمال نمی‌تواند نتیجه مثبتی داشته باشد بلکه پدر و مادر باید بتوانند بینش و آگاهی لازم را در خصوص این اعمال به فرزند ارائه بدهند.
عضو انجمن روانشناسی اجتماعی ایران بی‌قید و بند رها کردن فرزند را هم ناصحیح خواند و گفت: یکی از حربه‌ها در مبحث جنگ روانی و تهاجم فرهنگی، نشانه رفتن قید و بندهای اعتقادی و ارزشی نوجوان و جوان است که در این خصوص والدین می‌توانند با هدایت فرزند او را از این خطرات مصون نگه دارند.
وی آگاه‌سازی فرزندان با مباحث اعتقادی را متناسب با سنشان، مهم عنوان کرد و ادامه داد: آگاهی نوجوان و جوان از ارزش‌ها و معیارهای دینی و سنتی و نیز ارزش والای انسان، حس اعتماد به نفس را در او افزایش می‌دهد که این مهم علاوه بر خانواده باید از مبادی گوناگون مانند بهزیستی، آموزش و پرورش، بسیج، نیروی انتظامی، اداره فرهنگ و ارشاد، دانشگاه‌ها، قوده قضائیه به صورت مستقیم و غیرمستقیم، انجام شود.
ارشادی با بیان اینکه عموماَ دانش و علم در نهادها و سازمان‌های متولی وجود دارد اما کاربردی نیست، گفت: برای جلوگیری از بروز آسیب‌های اجتماعی نظیر فرار دختران از خانه صرفِ دارا بودن اطلاعات و آگاهی از سوی نهادهای فرهنگی، مذهبی، آموزشی و اجتماعی کافی نیست بلکه باید راهکاری برای عملیاتی کردن این آگاهی‌ها وجود داشته باشد تا در عمل شاهد چنین پدیده‌هایی نباشیم چرا که همواره، پیشگیری مهم‌تر از درمان است.