به گزارش سازمان فعالیت های دانشگاهی کشور، در دومین روز از همایش بینالمللی مطالعات میان رشتهای قرآن کریم که در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران برگزار گردید به بحث روششناسی مطالعات میان رشتهای قرآن کریم پرداخته شد.
در این روز و در نوبت صبح، مجید معارف رییس دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران به ارایه سخنرانی در موضوع رویکرد میانرشتهای در اعجاز علمی قرآن پرداخت.
فرامرز قراملکی، استاد دانشگاه تهران و جان لوات، استاد دانشگاه نیوکاستل استرالیا نیز به تشریح مقاله خود پرداخت.
در بخش دیگری از برنامههای این پنل، قدرتالله قربانی عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی، خلیل پروینی عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس، سکینه سلمان ماهینی مدرس دانشگاه شهید بهشتی، سید حسین فخر زارع عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حسین شجاعی دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران، جعفر عباداله عموقین عضو هیأت علمی دانشگاه قم، شقایق ابراهیمی کارشناس ارشد دانشگاه الزهرا، سیدمصطفی احمدزاده عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، سعید مسعودیپور دانشجوی دکتری مدیریت بازاریابی مقالات خود را ارایه کردند. منصور پهلوان، احد فرامرز قراملکی و ابوالفضل خوشمنش اعضای پنل نقد و بررسی مقالات بودند.
در نوبت بعدازظهر محمدعلی لسانی فشارکی، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، آدم بَمبا، عضو هیأت علمی دانشگاه بینالمللی اسلامی مالزی، مرتضی رضاییزاده عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، شادی نفیسی عضو هیات علمی دانشگاه تهران، احمد آکوچکیان رییس مرکز استراتژیک توسعه، امیر خادم علیزاده عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، ابراهیم رضا آدریانی، عضو هیأت علمی جامعةالمصطفی(ص) العالمیه، محمدحسن اسدیان فلاحیه، عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور اهواز، زیبا فروزش مدرس حوزه و دانشگاه، کمال کشیک نویس رضوی کارشناس ارشد تاریخ تمدن و فرهنگ بینالملل، نجمه کاظمی کارشناس ارشد دانشگاه علامه طباطبایی، اصغر طهماسبی دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک مقالات خود را ارایه کردند. ابوالفضل خوش منش، محمدعلی لسانی فشارکی، مجید معارف و منصور پهلوان اعضای پنل نقد و بررسی مقالات در نوبت بعدازظهر دومین روز همایش مطالعات میان رشتهای قرآن کریم هستند.
مجید معارف رییس دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران در آغاز همایش عنوان کرد: ما نیابد اسیر و مغلوب تکنولوژی باشیم؛ باید این تحولات را به رسمیت شناخت و با آن تعامل منطقی برقرار کرد. اگر قرار باشد تعامل میان مطالعات میان رشتهای قران و علوم انجام بگیرد این مسأله مبانی خاص خود را میطلبد که دو مبانی مهم دارد. قرآن کتابی دارای حقایق پایانناپذیر است و نه حقایق محدود که در صدر اسلام حقایق قرآن کشف شده و تمام شده باشد. امام علی(ع) میفرماید که ظاهر قرآن زیبا و باطنش عمیق است.
احد فرامرز قراملکی استاد دانشگاه تهران در این پنل گفت: من در ماه گذشته در خصوص توسعه مطالعات میانرشتهای قرآن کریم سخنانی گفته بودم. در آن بحث من با مدل SWOT با نظر به فرصتها، زمینهها و موانع به مطالعات میانرشتهای قرآن پرداختم. یکی از موانع ادراکی توسعه بینرشتهای قرآن را امروز با تمرکز بیشتری بیان خواهم کرد که عدم توجه به آن از موانع رفتاری در توسعه اینگونه مطالعات است.
قراملکی با بیان اینکه در اخلاق پژوهش ما در خصوص در اخلاق گردآوری اطلاعات، اخلاق پردازش اخلاق تعامل با پژوهشگران، اخلاق ارایه، اخلاق نقد و نقدپذیری و اخلاق داوری علمی میپردازیم، گفت: در این زمینه به یک فراز قرآنی که سه بار آمده است قابل توجه است؛ بر این اساس من نباید هر چه خود یافتهایم عالی بدانیم و هر چه دیگری یافته است را پست بشماریم. این فراز اصل مهمی را به دست میدهد و آن اصل احترامی به یافتههای دیگران است.
حسین شجاعی دانشجوی دکترای علوم قرآن دانشگاه تهران نیز در پنل روش شناسی درباره موانع ترمینولوژیک سخنرانی کرد و گفت: تاریخ در نگاه مورخان کلاسیک و مدرن به ترتیب دو معنا دارد؛ تاریخ به مثابه عبرت و تاریخ به مثابه ابزار دسترسی علم گرایانه به گذشته. مفسران قرآن نیز از دو پیش فرض در مطالعه تاریخ متاثرند؛ تصور قرآن از تاریخ به منزله عبرت و تصور مورخان مسلمان از تاریخ که ان هم نقلی است.
سکینه سلمان ماهینی استاد دانشگاه شهید بهشتی در این پنل درباره جایگاه تفسیر قرآن مبتنی بر مطالعات میانرشتهای در حل مسائل خانواده سخنرانی کرد و گفت: ارزشمندی خانواده مورد توجه خاص جوامع دینی و غیردینی است و علت آن قدرت نهفته در خانواده است که آن را از سایر نهادها متمایز میکند. در حوزه خانواده روانشناسان به مسأله ظرفیت عاطفی انسان و میزان تحمل او در نابسامانیها توجه دارند و میگویند در برخی تعارضات خانوادگی خانواده منحل میشود. حقوقدانان مواجهه پیشگیرانه و درمانگرانه با تعارضات خانوادگی دارند مانند نوع برخورد با مسأله طلاق اما رویکرد مفسران ارایه راهکارهای کاربردیتر است.
سیدحسین فخرزارع عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پنل صبح عنوان کرد: روششناسی از مسایل مهم تولید علم است و برای تولید نظریه به کار ما میآید. نظریه از بحثهای مهم است و مبتنی بر چیز دیگری است. نظریه حلقه واسطهای هم دارد و منبع تغذیه نظریه است. نظام دانایی قرآن جامع است. روششناسی قرآنی نیز جامع است. ما باید از واگرایی روشی جدا شده و به روششناسی تلفیقی برسیم که هم تجربه و هم عقل در آن نقش خواهد داشت. تبیان بودن قرآن برای همه چیز اقتضا دارد که همه روششناسیها در روششناسی قرآنی دیده شود و روششناسی ما باید کثرتگرایانه باشد.
جعفر عماداله عموقین عضو هیأت علمی دانشگاه قم در این پنل گفت: روش تحقیق از نوع علم سنجی و دامنه پژوهش، تولیدات علمی قرآنی را بین سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۶ را در بر میگیرد. برای این منظور سوالاتی طرح شده است. اینکه ده نویسنده برتر چه کسانی بودهاند، فراوانی مقالات چگونه بوده است و زبان آنها چه بوده است و همچنین کدام دانشگاهها و کشورها در این زمینه فعالیت بیشتری کردهاند. اگر به دادهها نگاه کنیم، پژوهشگران برتر در حوزه قرآنی استخراج شدهاند و دو پژوهشگر برتر در این شانزده سال کلا شش پژوهش داشتهاند؛ در حالی که در برخی از رشتهها مانند شیمی، یک پژوهشگر در یک سال در حدود سی مقاله دارد.
آدام بمبا عضو هیأت علمی دانشگاه مالزی، در نوبت بعد از ظهر پنل روش شناسی عنوان کرد: مقاله ی بررسی تاریخی مطالعات میانرشتهای قرآنی است که بر اساس مقدمات کتب تفسیر انجام شده است. سوال اصلی این است که آیا اندیشه استفاده از روش کلیگرایانه و جامعنگر در مقدمات کتب تفسیر آمده است و اگر آمده چگونه در تاریخ اندیشه اسلامی تحول پیدا کرده است. بنابر این در راستا این هدف از روش تاریخی تحلیلی استفاده کردهایم.
وی ادامه داد: با مطالعه مقدمه کتب تفسیری به برخی از نتایج رسیدیم، اولین نتیجه این است که روش جامع یک ضرورت علمی است، زیرا بر پایه عقاید توحیدی بنیان گذاشته شده است که معتقد است مبنای همه علوم توحید است و خداوند همه علوم را ایجاد کرده است. همه علوم هر چقدر از هم دور باشند، یکی هستند و منبع آنها خداوند متعال است.
شادی نفیسی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در پنل بعد از ظهر اعلام کرد: تفسیر علمی در خصوص تبیین مفهوم مفردات آیه، تبیین مفهوم گزارهها، تعیین مصادیق جدید و نزدیک ساختن حقایق دینی به ذهن بشر مورد استفاده قرار گرفته است. تفسیر علمی در بین تفاسیر پیش از دوره معاصر نمودهایی در تفسیر تبیان، انوار التنزیل، روضه الجنان یا نگاشتههای اخوان الصفا و بحار الانوار جلوههایی داشته اما به یک جریان جدی تفسیری تبدیل نشده بود. شاخصترین تفسیر علمی در دوره سنتی مفاتیح الغیب فخررازی است. در دوران جدید است که تفسیر علمی به صورت جدی مطرح شده است.
همچنین در نوبت صبح نشست �رویکرد کلیگرایانه و سیستمی در مطالعات میانرشتهای قرآن کریم� در سالن شهید مطهری دانشکده ادبیات دانشگاه علامه طباطبایی با سخنرانی دکتر آدم بمبا عضو هیات علمی دانشگاه بینالمللی اسلامی مالزی برگزار شد.
علی شریفی استاد دانشگاه علامه طباطبایی در این کارگاه گفت: جمهوری اسلامی ایران بعد از انقلاب در رشته قرآن و حدیث توسعه بسیاری پیدا کرده است. در این رشته بسیاری از دانشجویان در حال تحصیل در رشته علوم قرآن و حدیث هستند که آموزشها و پژوهشهای بسیاری در این زمینه انجام شده است در این حوزه بالغ بر ۸ هزار دانشجو در مقاطع مختلف تحصیل میکنند.
شریفی در ادامه با اشاره به موضوع تفسیر قرآن گفت: معتقدم تفسیر قرآن به قرآن بهترین تفسیر است چرا که در این نوع تفسیر هیچ دخل و تصرفی به آیات و مفاهیم آن نمیشود.
ادم بمبا، عضو هیأت علمی دانشگاه اسلامی مالزی نیز در ابتدای این نشست با اشاره به موضوع بحث خود در خصوص قرآن و شیوه کلنگر اظهار کرد: هنگام سخن گفتن از سطح کلنگر درباره قرآنی صحبت میکنیم که دربردارنده کل امور است؛ در برابر سطح کلنگر، سطح جزءنگر قرار دارد. سبک کل نگر تلاش دارد تا برای فهم متن قرآن از تمامی شیوهها و روشها استفاده کند. اما سبک جزءنگر بدون اینکه به دیگر موضوعات بپردازد تلاش میکند موضوعات قرآن و متون آن را بفهمد. سبک کل نگر در فهم قرآن بسیار دقیق است و این سبک از اصالت بسیاری در فهم و متن قرآن برخوردار است. اولین سبکی که در فهم کلنگر میتوانیم استفاده کنیم سبک دوگانه است.
عضو هیأت علمی دانشگاه اسلامی مالزی ادامه داد: یک نگاه کلنگر در گردآوری این سبک وجود دارد که در این نگاه تخصصی مسئله تکبعدی قابل پذیرش نیست؛ به عنوان مثال در قرآنپژوهی سبک سنتی متنمحور را داریم که میتوانیم آن را به شیوههای نوین باستانشناسی و زیباشناسی مورد بررسی قرار دهیم.
روحالله محمد علینژاد، استاد دانشگاه علامه طباطبایی نیز در این کارگاه گفت: اگر قرار باشد از علوم دیگر برای فهم قرآن استفاده کنیم مستلزم این هستیم که اصحاب علم و نظر را گرد هم قرار دهیم و برای این فهم نظریات آن ها مورد بررسی قرار دهیم. این اقدام مبتلابه آسیبها و مفسدهایی دارد؛ در این حوزه باید به موضوع مسألهشناسی مطالعات قرآن کریم توجه کنیم؛ لذا ما بیش از آنکه به دنبال موضوعیابی در مطالعات میان رشتهای قرآن کریم باشیم باید به دنبال مسألهیابی باشیم.