زیلو، زیراندازی با قدمتی بسیار است که چون تنها دست‌‎بافته‌ای است که تمام آن با گیاه تهیه می‌شود، از آن به عنوان فرش سلامت نیز یاد می‌کنند.

گفته می‌شود قرن‌ها قبل از اسلام نیز بافت زیلو رایج و یکی از کاربردهای رایج آن مفروش کردن امکان مذهبی بوده و به علت خنکی در فصل تابستان بسیار مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

یکی از مهم‌ترین مراکز تولید این زیرانداز شهر میبد در استان یزد است که حتی قدیمی‌ترین زیلوی بافته شده را نیز به همین منطقه نسبت می‌دهند.

پنجم آذرماه 1397، بعد تلاشی دو ساله این هنرصنعت که چندین دهه به فراموشی سپرده شده بود، به دلیل ظرفیت‎‎های موجود و خلاقیت و نبوغ در بافت آن، از سوی شورای جهانی صنایع دستی به ثبت رسید تا ایران با هشت شهر و دو روستا در مقام اول جهان از لحاظ ثبت شهرها و روستاهای جهانی صنایع دستی قرار گیرد.

خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) در یک سالگی این رویداد بین المللی برخی از مسئولان و متولیان این حوزه را در دفتر یزد گردهم آورده تا از اتفاقاتی که پس از این جهانی شدن در میبد روی داده، جویا شود.

اختصاص 5.5 میلیارد تومان برای توسعه زیلوبافی

«علیرضا ابوالحسنی» معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی فرماندار میبد که مسئولیت کارگروهی در این رابطه را برعهده دارد، با اشاره به تلاش‌هایی که برای ثبت پرونده ثبت میبد به عنوان شهر جهانی زیلو انجام شد، تصریح می‎کند: به دنبال پیگیری‌ها و مکاتباتی که از چند سال قبل انجام شده بود، نهایتاً این پرونده ثبت جهانی در دستور کار ارزیابان یونسکو قرار گرفت.

وی اضافه می‎کند: بلافاصله در این رابطه کارگروهی متشکل از میراث فرهنگی، شهرداری و شورای شهر و دستگاه‌های مرتبط با مسئولیت معاونت سیاسی، امنیتی و اجتماعی فرمانداری میبد تشکیل و مقرر شد که تمام مباحث مربوط به زیلو در قالب این کارگروه مطرح و مصوب شود.

این مسئول از این کارگروه به عنوان یکی از پرکارترین و فعالیت‎ترین کارگروه‌‌‌های شهرستان میبد یاد می‎کند و می‌گوید:استمرار جلسات کارگروه شرط اصلی فرماندار محترم شهرستان برای تشکیل آن بود که خوشبختانه تاکنون چنین بوده و تا هفته گذشته شاهد برگزاری 17 جلسه این کارگروه بوده‎ایم.

وی از اقدامات مورد بررسی و اجرا در این کارگروه قبل از ثبت جهانی زیلو را فراهم کردن شرایط لازم برای بازدید ارزیابان یونسکو با توجه به تجربیات دیگر شهرهای جهانی ذکر و خاطرنشان می‌کند: البته این اقدامات نیز بسیار فراتر از انتظار ارزیابان بود و به ویژه در رابطه با موزه زیلو و احیای کارگاه‎‎های متروکه منجر به تعجب و توجه ارزیابان بونسکو شد.

وی با اشاره به برگزاری جشن باشکوه جهانی شدن زیلو در هتل کریاس میبد پس از نظر مثبت ارزیابان و معرفی میبد به عنوان شهر جهانی زیلو، اظهار می‎کند: به دنبال این رویداد مهم بالغ بر 5.5 میلیارد تومان اعتبار از سوی بانک کارآفرینی امید برای توسعه و ترویج زیلوبافی در شهرستان اختصاص یافت که در این باره تاکنون 70 مورد درخواست اختصاصی زیلو با نیاز به سرمایه‎گذاری 750 میلیون تومان در کارگروه مورد بررسی قرار گرفته که 500 میلیون تومان آن پرداخت و مابقی در حال اقدام است.

تلاش برای استانداردسازی و کیفی‎سازی زیلو

ابوالحسنی با بیان این که در یک سال گذشته نزدیک به 15 کارگاه حجمی زیلوبافی در شهرستان ایجاد شده است، از برگزاری نمایشگاه منطقه‌ای صنایع دستی با حضور هندمندان کشوری در سالن ورزشی شهدای میبد به عنوان دیگر اقدامات صورت گرفته پس از جهانی شدن یاد می‌کند.

وی با اشاره به این که برگزاری ورکشاپ‌ها و نمایشگاه‎ها مختص زیلو یکی از شرایط جهانی شدن زیلو بود، از برگزاری کارگاه‌های ترویج زیلوبافی، برگزاری ورکشاپ طرح و نقش زیلو در کاروانسرای شاه عباسی میبد، برپایی کارگاه زیلوبافی در مدرسه، دو کارگاه رنگرزی گیاهی برای زیلو و برگزاری نشست هم اندیشی با استادکاران این هنرصنعت در این مدت خبر می‎دهد.

معاون فرماندار میبد همچنین از مستندسازی، تهیه شناسنامه زیلو و زیلوبافان، حمایت از دانشجویان رشته زیلوبافی، تلاش برای تکمیل چرخه زیلو و تلاش برای استانداردسازی و کیفی‎سازی زیلو با همکاری خوشه زیلو و بخش دانشگاهی به عنوان اقدامات صورت گرفته در طول یکسال گذشته یاد می‎کند.

وی از همکاری‎‎های شهرداری در جریان ثبت جهانی زیلو و پس از آن تقدیر می‎کند و می‎گوید: از اقدامات ترویجی در مورد این هنرصنعت، استفاده از طرح‌ها و نمادهای زیلو در سربرگ ادارات بود که در این باره شهرداری از دستگاه‎‎های پیشرو بود.

ابوالحسنی ثبت نام 100 نفر از هنرمندان زیلوباف در سامانه طراحی شده توسط خوشه، واگذاری صدور تمام مجوزهای مربوط به فعالیت در این هنرصنعت به اداره میراث فرهنگی، صدور پروانه زیلوبافی برای 80 نفر و صدور پروانه‎‎های کارگاهی زیلوبافی برای 13 نفر و صدور کارت شناسایی برای 35 زیلوباف را هم از اقدامات صورت گرفته پس از ثبت جهانی این هنرصنعت ذکر می‎کند.

وی همچنین از ثبت جغرافیایی زیلو خبر می‎‎دهد و اعلام می‎‎کند: در این مدت 40 دستگاه دار زیلوبافی تهیه و به صورت امانی به علاقمندان به زیلوبافی تحویل داده شد، ضمن این که رشته زیلوبافی نیز در دانشکده علمی کاربردی شهرستان راه اندازی شد.

زیباسازی بصری شهر جهانی میبد با المان‎‎های زیلو

«علیرضا نقوی» شهردار میبد نیز از میبد به عنوان یکی از 38 شهر جهانی دنیا در حوزه صنایع دستی یاد می‏‏کند و می‎گوید: این رویداد با همکاری و همت همگانی به ویژه حمایت خود فعالان و هنرمندان زیلوباف اتفاق افتاد و اگر این حمایت‌‌ها نبود شاید این هنر و میراث گران‎بهای 1400 ساله را امروز در اختیار نداشتیم.

وی یکی از اولین اقدامات شهرداری میبد پس از جهانی شدن را مربوط به نوروز 98 می‎خواند و تصریح می‎کند: سعی شد با طراحی، تهیه و نصب المان‌ها و نگاره‌های مرتبط با زیلو، علاوه بر حفظ شان این هنرصنعت در راستای معرفی هر چه بیشتر آن به میهمانان نوروزی گام برداریم.

وی اضافه می‎کند: همچنین در حوزه مبلمان شهری میبد نیز پس از ثبت جهانی در طرح‌‌های عمرانی شهری از نمادهای مرتبط با زیلو بهره گرفته شد که از آن جمله می‌توان به خط کشی برخی معابر، طراحی نیمکت‌‌های پارک‌‌های شهر، جعبه‌‌های گل سطح شهر، نامگذاری یک میدان به نام زیلو و نصب یک المان ویژه در یکی از میدان‌‌های سطح شهر اشاره کرد.

شهردار میبد با اشاره به انجام تبلیغات رایگان شهری برنامه‎‎های مناسبتی مرتبط با زیلو، از در حال آماده بودن تابلوهای ورودی شهر میبد با نقش و نمایه‎‎های مرتبط با زیلو نیز خبر می‎دهد.

وی با بیان این که شهرداری علاوه بر این اقدامات به عنوان یک نهاد خدماتی و اجتماعی تلاش کرده تا در همه برنامه‌‌های شهرستان در رابطه با زیلو همکاری داشته است، تاکید کرد: در یک سال گذشته بیش از 75 تا 80 دار زیلو از طریق کارگروه در شهرستان برپا شده ولی باید استانداردسازی و علمی کردن زیلو نیز مورد توجه قرار گیرد چرا که موضوع مهم در این مقوله عرضه مناسب زیلو است.

عرضه مناسب حلقه مفقوده معرفی زیلو به جهانیان

نقوی با اشاره به این نکته حائز اهمیت که بسیاری از مردم هنوز آنچنان که باید با این هنرصنعت ارزشمند آشنا نیستند، می‎گوید: به نظر می آید که باید با تقویت عرضه آن، بیش از پیش زیلو را به مردم کشورمان و جهانیان معرفی کنیم چرا که اگر عرضه این هنرصنعت رونق یابد، هنرمندان این بخش نیز به سمت توسعه محصولاتشان و خلق آثار فاخر و نفیس گام برخواهند داشت.

وی حرکت به این سو را نیازمند اهتمام بیشتر مسئولان به استقبال و حمایت از آثار فاخر و تلاش هنرمندان برای خلق آثاری متفاوت به لحاظ نفیس بودن می‎داند و معتقد است که این مهم از طریق آموزش هنرمندان برای سوق دادن آنها به سمت کیفی سازی و استانداردسازی محصولاتشان دست یافتنی خواهد بود.

این مسئول یکی دیگر از ضعف‌‌های این حوزه و بسیاری از محصولات صنایع دستی و حتی برخی محصولات غذایی مانند زعفران در کشورمان را در رابطه با نبود بسته بندی مناسب ذکر می‎کند و اهتمام مسئولان برای برنامه‌ریزی در این رابطه را ضروری می‎داند.

وی از اجلاس اخیر شهرهای جهانی صنایع دستی در کشورهای چین و مالزی با حضور شهرداران شهرهای جهانی کشورمان نیز یاد می‎کند و می‎‎گوید: نبود تعامل و هم افزایی بین شهرهای جهانی یکی دیگر از ضعف‌‌ها در این حوزه است که در همین راستا درصددیم نخستین نشست شهرهای جهانی صنایع دستی در کشورمان را به میزبانی شهر جهانی میبد برگزار کنیم.

توسعه ارتباطات شهر جهانی زیلو با خواهرخواندگی‎ها

نقوی همچنین از تلاش برای انعقاد پیمان خواهر خواندگی بین میبد و دیگر شهرهای جهانی در جهت معرفی هر بیشتر صنایع دستی این شهرستان به ویژه زیلو خبر می‏دهد و اظهار می‎کند: پیمان خواهر خواندگی بسیاری از محدودیت‌‌های ارتباطاتی و تجاری بین شهرها را از میان برمی دارد.

وی با اشاره به حضور مسلمانان در برخی شهرهای جهانی، عنوان می‎کند: می توان با بسط این هنر صنعت نه تنها مساجد کشورمان بلکه مساجد این کشورها را با این فرس سلامتی مفروش کرد.

شهردار نکته حائز اهمیت دیگر را آشنایی کودکان و نسل جدید با این هنر صنعت بیان و اضافه می‎کند: خوشبختانه در این باره گام‎‎های مثبتی در شهرستان میبد برداشته شده ولی باید با همکاری آموزش و پرورش شهرستان در قالب مصوبه کارگروه، ساعات ویژه‎ای برای دانش آموزان جهت آموزش زیلو منظور شود چرا که تنها با کتاب و به صورت تئوری نمی توان استمرار این هنر را شاهد بود.

وی بر لزوم تدوین برنامه راهبردی ویژه‎ای برای آینده زیلو تاکید و تصریح می‎‎کند: در این برنامه باید فعالیت سالانه این حوزه مشخص شود تا همزمان با تولید با کیفیت زیلو، در موضوعات تربیت نیروی متخصص و عرضه خوب تولیدات این بخش موفق عمل کنیم.

وی حضور در نمایشگاه‌‌های صنایع دستی ملی و بین المللی را در معرفی و ترویج هنر صنعت زیلو موثر و حیاتی می‎داند و تاکید کرد: البته تمام این اقدامات نیازمند مستندسازی است چرا که در این رابطه نیز یکسری ضعف‌‌ها مشاهده می‌شود که لازم است در کارگروه زیلوی شهرستان مورد اهتمام قرار گیرد.

پیشینه‌ بزرگ تاریخی پشتوانه‌ محکم تکنولوژی زیلو

«محمدرضا دهقانی» معاون فرهنگی جهاددانشگاهی یزد و عامل توسعه خوشه زیلو نیز با بیان این که امتیازی که به شهر میبد داده شد برخواسته از هویت فرهنگی تاریخی این سرزمین است، اظهار می‎کند: قطعاً پیشینه‌ای بزرگ و تاریخی پشت این هنرصنعت است که همچنان تکنولوژی بافت آن در عصر کنونی بی‎نظیر باقی مانده است.

وی با اشاره به آغاز فعالیت خوشه زیلو تنها قریب شش روز پس از ثبت جهانی این هنرصنعت، بیان می‎کند: برنامه‎‎های زیادی در قالب سه چشم‌انداز برای افق 1404 این هنرصنعت تدارک و برنامه‎ریزی شد که شامل «افزایش بهره‎وری تولید بر پایه بهبود مکانیزم بافت»، «توسعه کمی و کیفی منابع انسانی بر پایه ارتقای مهارتی» و «توسعه بازار بر پایه برندسازی و بهبود فرآیندهای توزیع و فروش» است.

دهقانی از جمله اقدامات صورت گرفته در این راستا به راه‎اندازی دفتر خوشه در یزد و میبد، برگزاری جلسات متعدد با فعالان و مسئولان مرتبط با زیلو، برگزاری اولین گردهمایی هنرمندان زیلو، تهیه بروشورهایی جهت معرفی خوشه و هنر زیلوبافی، برگزاری تورهای صنعتی برای هنرمندان زیلوباف با هدف آشنایی آنها با هنرمندان دیگر استان‌های کشور و برگزاری کارگاه‌‌های آموزشی راهنمایان گردشگری برای ایام نوروز در مورد زیلو، اشاره می‎کند.

وی همچنین از تهیه بانک اطلاعات زیلوبافان میبدی و ثبت موقعیت مکانی آنها با هدف تهیه اطلس فعالان زیلوبافان، سازماندهی مراکز آموزش زیلوبافی در قالب کمیته آموزش زیلو، برگزاری اولین دوره تربیت مربی برای 23 نفر از متقاضیان و حمایت مالی از کارگاه‌های آموزشی در صورت رعایت اصول بافت نیز در همین راستا خبر می‎دهد.

دهقانی برگزاری دوره سرکار زیلو(پشتیبانان بافندگان زیلو) برای اولین بار، برگزاری کارگاه‎های آموزش تجارت الکترونیک و نوآوری در زیلوبافی، مطالعه مشکلات جسمی و حرکتی 70 نفر از زیلوبافان و ارائه خدمات آزمایشی طب کار و برگزاری جلسات مشاوره پزشکی برای زیلوبافان را نیز از دیگر این فعالیت‎‎ها برمی‎شمارد.

وی در ادامه از بررسی مشکلات دستگاه‌‌های بافت زیلوی امروزی و تلاش برای طراحی یک دستگاه استاندارد زیلوبافی خبر می‎دهد و می‎‎گوید: کمیته کیفی بافت زیلو نیز راه اندازی شد که خروجی آن تدوین معیارهای زیلوی استاندارد و با کیفیت است.

عامل توسعه خوشه زیلوی میبد حضور در نمایشگاه های متعدد صنایع دستی در شهرهای مختلف کشورمان و راه‎اندازی کمیته بازار در راستای توسعه بازاریابی و عرضه مطلوب تولیدات این هنرصنعت را نیز یادآور می‎‎شود و در ادامه ابراز امیدواری می‎‎کند: روند فعالیت‌‌های صورت گرفته در جهت ترویج و معرفی هنرصنعت زیلوبافی با هم‌افزایی بیشتر بین تمام دستگاه های ذیربط تداوم یابد.

راه اندازی دبیرخانه شهر جهانی زیلو در میبد

«محمدرضا دهقان مهرجردی» معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد نیز در این میزگرد پروسه ثبت جهانی زیلو به دلیل رساندن تعداد کارگاه‌های زیلو به حدنصاب و اختصاص بخشی از اشتغال شهرستان به این حوزه را زمانبر و قریب دو سال بیان می‎‎کند که خوشبختانه با کمک مسئولان شهرستان و تشکل‌‌ها به خوبی محقق شد.

وی می‎گوید: در حال حاضر حدود 20 کارگاه به صورت متمرکز فعالیت دارند و برخی نیز در قالب مشاغل خانگی پس از طی آموزش‌های مورد نیاز فعالیت دارند.

وی ادامه می‎‎دهد: در بحث آموزش نیز چند مرکز آموزشی زیر نظر صنایع دستی استان در حال فعالیت است و با هماهنگی خوشه زیلو در تلاش برای استاندادسازی این آموزش‌ها و کیفی سازی تولیدات به همت خوشه زیلو و جهاددانشگاهی هستیم.

دهقان مهرجردی عنوان می‎‎کند: در راستای توسعه و ترویج زیلوبافی در شهرستان چند پشتیبان را برای فعالیت های این حوزه در میبد فعال کردیم که از مهمترین آنها استفاده از توان فنی فعالان این هنرصنعت برای آموزش های استاد شاگردی در روستاهای میبد و حتی خرید زیلو بود که هر چند در گذشته وجود داشته ولی مجدد به روش نوین احیا شده است.

وی معتقد است که وجه شهری شهرستان میبد نیز پس از ثبت جهانی زیلو تغییر قابل توجهی داشت به نحوی که با نصب المان ها و نگاره‎های مرتبط با زیلو از سوی شهرداری در زیباسازی بصری شهر به خوبی بهره گرفته شده و در این حوزه میبد را الگویی برای سایر شهرها تبدیل کرده است.

به گفته معاون صنایع دستی استان، قرار است به دنبال شکل‎گیری وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، دبیرخانه شهرهای جهانی با ساز و کار مناسبی به صورت شبکه در مباحث آموزش، تجاری سازی و برندسازی صنایع دستی این شهرها در کشورمان فعالیت خود را آغاز کند که میبد نیز به عنوان دبیرخانه شهر زیلو فعالیت خواهد کرد تا ارتباطات آن با هنرمندان بین المللی تقویت شود.

غرفه ثابت زیلوی میبد در تمام نمایشگاه‎های صنایع دستی

دهقان مهرجردی در مورد سیاست‎‎های آتی میراث فرهنگی استان در رابطه با این هنرصنعت جهانی نیز می‎‎گوید: سعی داریم با برگزاری جلسات مداوم از موازی کاری دستگاه‌های مربوطه در حوزه زیلو جلوگیری کنیم.

وی اضافه می‎‎کند: همچنین با هم افزایی در این خصوص در نظر داریم به پیشنهاد شهرداری میبد میزبان شهرداران شهرهای جهانی صنایع دستی ایران در میبد باشیم .

وی با بیان این که نمایشگاه‎ها پتانسیل‎های خوبی برای معرفی بیشتر زیلو هستند، اعلام می‎‎کند: در این رابطه در تمام نمایشگاه‎ها، غرفه ثابتی را برای این هنرصنعت در نظر گرفته ایم که قرار است با همکاری شهرداری با یک الگو و برند و طراحی خاص و جذابی در این نمایشگاه‎ها حضور یابیم.

این مسئول با اشاره به برخی نوآوری‎‎های جدید در این هنرصنعت مانند استفاده از مواد اولیه ارگانیک و سبز برای تامین مواد اولیه سالم تر و بهره گیری از رنگرزی گیاهی برای تواید متفاوت و مشتری پسند، از امادگی صنایع دستی استان برای حمایت تسهیلاتی از این قبیل ایده‎‎ها خبر می‎‎دهد.

ایجاد بازارچه دائمی عرضه صنایع دستی در میبد

نقوی شهردار میبد در بخشی از سخنانش به عنوان برنامه‎‎های آتی شهرداری در مورد زیلو می‎‎گوید: معرفی و عرضه زیلو مهمترین برنامه در این خصوص است که قطعاً با همکاری مسئولان شهرستان و کشوری سعی در سرعت دادن به آن هستیم.

وی ادامه می‎‎دهد: در همین راستا تلاش داریم که هر چه زودتر بازارچه دائمی صنایع دستی شهرستان  از جمله زیلو را در مسیر گردشگری نارین قلعه تا کاروانسرای شاه عباسی راه‌اندازی کنیم.

شهردار اضافه می‎‎کند: البته امیدواریم که رسانه‌ها نیز در جهت معرفی این هنرصنعت جهانی به مدد مسئولان شهرستان بیایند که در این رابطه نیز برنامه هایی داریم تا با کمک پتانسیل رسانه ملی، شهرستان میبد نه فقط در مسیر گردشگری باشد بلکه به عنوان هدف و مقصد گردشگری برای گردشگران معرفی و محقق شود.

پیشنهاد راه‎‎اندازی پاتوق‎‎های بافندگان زیلو در میبد

دهقانی عامل خوشه زیلو نیز با بیان این که خوشه زیلو طبق برنامه، سال اول را به عنوان سال اعتمادسازی و حساس سازی در نظر گرفته بود، عنوان می‎‎کند: از سال دوم بحث کیفیت و تولید و در کنار آن بازاریابی و فروش را در دستور کار خوشه داریم.

وی تهیه و تدوین برنامه جامع راهبردی برای تعیین وظایف همه دستگاه‎های مرتبط به زیلو را پیشنهاد می‎‎کند و می‎‎گوید: البته ایجاد فروشگاهی مشترک برای زیلوبافان میبدی در شهرهای یزد و میبد برای عرضه محصولات فاخر و استاندارد و راه‎‎اندازی پاتوق‎های زیلوبافان نیز می‏‏تواند در ترویج فرهنگ زیلو و زیلوبافی بسیار موثر واقع شود.